Choroba wysokościowa: jak zapobiegać i co robić w górach

Wspinaczka wysokogórska niesie ze sobą niepowtarzalne doznania, ale wiąże się z ryzykiem wystąpienia choroby wysokościowej. Zrozumienie mechanizmów jej powstawania, odpowiednie przygotowanie organizmu oraz umiejętne reagowanie na niepokojące objawy mogą przesądzić o bezpieczeństwie i komforcie pobytu w górach. W artykule przybliżamy najważniejsze informacje z zakresu prewencji, rozpoznawania symptomów oraz działań ratunkowych.

Podstawowe informacje o chorobie wysokościowej

W miarę wzrostu wysokości nad poziomem morza ciśnienie atmosferyczne maleje, co prowadzi do ograniczenia dostępności tlenu. Ten proces określa się jako hipoksja. Organizm stara się kompensować niedotlenienie poprzez zwiększenie częstości oddechów i tętna, ale adaptacja zajmuje czas. Gdy tempo wznoszenia jest zbyt szybkie lub zdolności adaptacyjne niewystarczające, pojawia się choroba wysokościowa.

Rodzaje choroby wysokościowej

  • Łagodna postać (ang. AMS – Acute Mountain Sickness): ból głowy, nudności, zmęczenie.
  • Obrzęk płuc (HAPE – High Altitude Pulmonary Edema): nasilona duszność, kaszel, sinica.
  • Obrzęk mózgu (HACE – High Altitude Cerebral Edema): zaburzenia świadomości, ataksja, zaburzenia mowy.

Zapobieganie chorobie wysokościowej

Odpowiednia aklimatyzacja to kluczowy element skutecznej strategii. Optymalne tempo wznoszenia nie powinno przekraczać 300–500 metrów dziennie powyżej 3000 m n.p.m. Po każdym kolejnym tysiącu metrów warto zrobić dzień odpoczynku. Zasada “Stopniowanie wysokości” minimalizuje ryzyko manifestacji objawów.

Harmonogram i praktyki

  • Planowanie trasy z uwzględnieniem punktów noclegowych poniżej 3000 m.
  • Regularne przerwy co 100–200 metrów przewyższenia dla oceny samopoczucia.
  • Unikanie większego obciążenia fizycznego w pierwszych dniach pobytu.

Rola odżywiania i nawodnienia

Podczas pobytu na dużych wysokościach zwiększa się zapotrzebowanie energetyczne. Zaleca się dietę bogatą w łatwo przyswajalne węglowodany i białko. Picie dużej ilości płynów (minimum 3–4 l/dobę) zapobiega zagęszczeniu krwi i wspiera transport tlenu. Należy unikać nadmiaru alkoholu i kawy, które mogą nasilać ryzyko odwodnienia.

Farmakologiczne metody wsparcia

W wybranych przypadkach stosuje się doustnie preparaty acetazolamid (250 mg dwa razy dziennie), które przyspieszają oddychanie i pomagają szybciej osiągnąć stan kompensacji kwasowo-zasadowej. Leki te wymagają konsultacji z lekarzem i kontroli stanu zdrowia przed wyprawą.

Wczesne rozpoznanie i monitorowanie objawów

Ponieważ pierwsze oznaki choroby wysokościowej mogą być niespecyficzne, taktyka „czujnego obserwatora” jest niezbędna. W razie łatwego męczenia się, bólów głowy, mdłości czy bezsenności należy skrupulatnie notować przebieg objawów i ich nasilenie.

Skala Lake Louise

  • Ból głowy (0–3)
  • Zmęczenie/ogólne złe samopoczucie (0–3)
  • Zawroty głowy (0–3)
  • Nudności/utrata apetytu (0–3)
  • Płytki oddech (0–3)

Wynik powyżej 3 pkt sugeruje konieczność spowolnienia marszu, ewentualnie zejścia niżej.

Postępowanie w przypadku nasilonych dolegliwości

Jeśli objawy nie ustępują lub dochodzą duszność, kaszel z pienistą plwociną, drgawki czy zaburzenia świadomości, konieczne jest szybkie zejście na niższą wysokość. W ekstremalnych przypadkach stosuje się przenośną butlę tlenową oraz inhibitors środków obrzękowych. Kluczowe jest utrzymanie drożności dróg oddechowych oraz stałe monitorowanie saturacji krwi.

Techniki ratunkowe

  • Natychmiastowy powrót na niższy poziom (co najmniej 500–1000 m różnicy).
  • Podanie tlenu (6–8 l/min) do czasu poprawy stanu.
  • Stosowanie leków przeciwobrzękowych, np. mannitolu lub steroidów (tylko pod nadzorem medycznym).
  • Zabezpieczenie przed utratą ciepła, ocieplenie i izolacja termiczna.

Trening i przygotowanie przed wyprawą

Przed planowaną ekspedycją warto wzmacniać organizm poprzez trening wydolnościowy i trening siłowy. Ćwiczenia interwałowe poprawiają zdolności tlenowe, a sesje siłowe zwiększają odporność mięśniową na obciążenia. Ważne jest też stopniowe przyzwyczajanie do niższego ciśnienia – trening w komorach hiperbarycznych lub wyjazdy w góry na krótkie aklimatyzacyjne wypady.

Elementy programu przygotowawczego

  • Regularne testy wydolności, np. próby Coopera lub pomiar VO2max.
  • Ćwiczenia oddechowe wspierające kontrolę wentylacji.
  • Poznanie technik pierwszej pomocy oraz obsługi sprzętu ratunkowego.

Znaczenie doświadczenia i wsparcia zespołowego

Wyprawa w góry to zawsze praca zespołowa. Warto mieć w grupie osobę z przeszkoleniem medycznym oraz wszyscy uczestnicy powinni znać procedury postępowania na wypadek nagłych sytuacji. Wspólna odpowiedzialność, komunikacja i wzajemne obserwowanie stanu kolegów zwiększa szanse na szybką reakcję i uniknięcie poważniejszych komplikacji.